Wielaert - Tijdreis door veranderende Utrechtse natuur en verder
In dit artikel:
Getekend, de Natuur in het Centraal Museum is een vier eeuwen omspannende tentoonstelling die de wisselwerking tussen mens en natuur in en om Utrecht onderzoekt. Met tekeningen, prenten, schilderijen, objecten, film en hedendaagse kunst maakt de presentatie duidelijk hoe landschap, angst, beheersing, ontspanning en uiteindelijk de ecologische crisis elkaar afwisselen en overlappen.
De tentoonstelling opent met precieze landschapsgetuigen uit de zeventiende en achttiende eeuw — werk van tekenaars als Pieter Saenredam, Willem Writs, Dirk Verrijk en Jacobus Stellingwerff — die het relatief lege platteland en kleine dorpskernen rond plaatsen als Abcoude, Zeist en Lopik vastleggen. Vervolgens verdiept de expo zich in het thema “In Angst voor de Natuur”: watersnoden, ziekten, wilde dieren en hoge kindersterfte worden afgebeeld als dagelijkse bedreigingen, waarbij kerkelijke troost en religieuze verklaringen een rol speelden. Ook beelden van wolvenjachten op de Utrechtse Heuvelrug illustreren deze existentiële afhankelijkheid en angst.
Een ander hoofdstuk laat zien hoe vanaf de late zeventiende eeuw wetenschap en verlichting leidden tot pogingen de natuur te onderwerpen: windmolens van Jacob Maris, turfwinning die de Loosdrechtse plassen veroorzaakte en vormen van regulering om uitputting tegen te gaan. Recreatie en status blijken eveneens verbindende motieven: buitenverblijven en jachtactiviteiten tonen hoe de elite de natuur gebruikte voor vertier en prestige (voir kasteeltekeningen van Montfoort, de Haar, Amerongen en Wijk bij Duurstede; Gerard Hoets Jachtweelde). Materiële beheersing krijgt een praktisch gezicht in het anatomische paardenmodel van Louis Auzoux (1897), bedoeld voor diergeneeskunde en efficiënter gebruik van dieren.
De industrialisatie komt terug in schoorsteenpijpen en stadsgezichten — onder andere Charley Toorops Utrecht-stuk uit 1917 — en illustreert een landschap waarin fabriek en natuur naast elkaar bestaan. Tegengestelde verlangens naar ongerepte natuur blijven bestaan: stadsmensen zoeken rurale idylles in prenten van Nicolaas Wicart. Hedendaagse werken brengen de thematiek scherp tot op heden: Katherine Bradford’s Night Camp (2023) en de film O Peixe (1982) van Jonathan de Andrade leggen respectievelijk de onverbiddelijkheid en de paradoxale intimiteit tussen mens en dier bloot. Grote houtskoolwerken van Raquel Maulwurf confronteren bezoekers met recente verwoestingen door olielekkages en bosbranden — de menselijke rol in ecologische rampen wordt expliciet gemaakt.
Uniek aan de expositie is de koppeling van moderne kunst aan historische bronnen: voor het eerst zijn honderd werken uit de Atlas Munnicks van Cleeff (de uitgebreide landschapscollectie van arts Gerard Munnicks van Cleeff, 1797–1860) te zien uit een verzameling van circa 1.500 tekeningen en prenten. De presentatie past in de educatieve lijn van het Centraal Museum: niet moraliserend, maar indringend en reflectief, met een duidelijke waarschuwing over de hedendaagse klimaat- en milieuproblematiek.
Getekend, de Natuur is te zien in Utrecht tot 29 maart 2026. Een bezoek nodigt uit tot nadenken — en tot een wandeling door plekken als Amelisweerd om de besproken landschappen in het echt te ervaren.